Samorząd terytorialny w Polsce – co to jest? z czego się składa?

Samorząd terytorialny to nie tylko zmora licealistów, którzy muszą zaliczyć egzamin z WOS-u, lecz przede wszystkim struktura, dzięki której możliwe jest zarządzanie sprawami ważnymi dla lokalnej społeczności. Jego poszczególne szczeble mają wpływ na komunikację miejską, budowę dróg czy służbę zdrowia. Przeczytaj artykuł, by dowiedzieć, czym zajmuje się samorząd gminny, powiatowy i wojewódzki.

1. Czym jest samorząd?

W Polsce tradycja samorządności sięga jeszcze dwudziestolecia międzywojennego. W czasach PRL-u trudno jest mówić o samodzielności samorządów lokalnych. Mieliśmy wtedy do czynienia z systemem rad narodowych, które w całości były podległe PZPR.

Współczesny system samorządu terytorialnego pojawił się po to, by o sprawach najważniejszych dla danej społeczności mogli decydować mieszkańcy regionu, miast lub wsi, a nie urzędnicy oddaleni o kilkaset kilometrów, których wiedza na temat ich problemów jest znikoma.

W 1990 roku samorząd terytorialny składał się jedynie z gmin. W roku 1998 pojawiły się województwa, a rok później powiaty. Wtedy ustabilizował się trójstopniowy podział samorządu terytorialnego, który funkcjonuje do dnia dzisiejszego. Wszyscy jego przedstawiciele wybierani są w bezpośrednich wyborach.

2. Gmina, czyli Twoje najbliższe otoczenie

Gmina to najmniejsza i, zgodnie z konstytucją, najważniejsza jednostka administracyjna. W jej skład wchodzą wszyscy mieszkańcy danego obszaru, a przynależność do niej jest obowiązkowa. Organem prawodawczym jest rada gminy. Organem wykonawczym jest natomiast wójt, burmistrz lub prezydent – tytuł na tym stanowisku jest zależny od wielkości i charakteru gminy.

Gmina zajmuje się sprawami lokalnymi, czyli to właśnie ona decyduje o budowie lub remoncie dróg gminnych, edukacji, transporcie zbiorowym czy dostarczeniu do mieszkańców wody, energii elektrycznej i gazu. Zajmuje się także wszystkim tym, co nie jest realizowane przez wyższe jednostki administracyjne.

3. Powiat – drugi szczebel samorządu terytorialnego

Samorząd powiatowy został powołany do życia reformą Jerzego Buzka z 1998. Ustawa zaczęła obowiązywać od 1 stycznia następnego roku. Oznacza to, że nie znajdziemy o nim żadnej wzmianki w konstytucji. W skład tego szczebla administracji wchodzi rada powiatu i starosta.

Najprościej powiedzieć, że zadania powiatu polegają w głównej mierze na realizacji tych samych celów, co gmina, ale w wymiarze ponadpodstawowym. Tyczy się to między innymi finansowania dróg łączących różne miejscowości, komunikacji międzymiastowej czy szkół ponadpodstawowych. To jednak nie wyczerpuje zadań, które powinna wykonywać ta jednostka samorządu terytorialnego. Jej zadaniem jest bowiem jeszcze walka z bezrobociem(PUP) i dyskryminacją osób niepełnosprawnych. Powiat powinien również przeciwdziałać problemom społecznym i wykonywać zadania zlecone przez administrację centralną.

4. Województwo – rozwój regionu

Samorząd wojewódzki ma zapewnić przede wszystkim podstawy do długofalowego rozwoju gospodarczego i społecznego dla całego regionu. To największa jednostka administracyjna w polskim samorządzie terytorialnym. Jest zarządzana przez sejmik wojewódzki i marszałka.

Samorząd wojewódzki odpowiada za infrastrukturę kolejową, a także finansowanie największych instytucji kulturalnych, edukacyjnych i szpitali. Województwo ma też znacznie większe możliwości przy pozyskiwaniu funduszy unijnych.

5. Po co nam samorząd terytorialny?

W Polsce samorząd terytorialny został przywrócony po to, by mieszkańcy mogli mieć znacznie większy wpływ na rozwiązywanie swoich lokalnych problemów. Uważa się, że decentralizacja struktur administracyjnych pozwala na większą aktywność obywateli w działaniach na rzecz społeczności lokalnych. Regionalne problemy są rozwiązywane przez osoby, które w danym miejscu mieszkają i są z nimi zaznajomione.